Uyku Apnesi nedir, nasıl tedavi edilir?

Uyku apnesi, özellikle erkeklerde sık görülen bir durumdur. Uyku sırasında üst solunum yolunun tekrar tekrar tıkanması, hava akışının azalması veya tamamen durdurması halinde ortaya çıkabilir. Buna obstrüktif (tıkayıcı) uyku apnesi denir. Eğer bu esnada beyin nefes almak için gerekli sinyalleri göndermezse bu duruma merkezi (santral) uyku apnesi denir.

Uyku apnesini teşhis etmek için uyku araştırmaları kullanılır. Toplam yedi saatlik bir uyku esnasında yavaş veya durgun solunum bölümleri ve bir saat içinde tespit edilen tıkayıcı, merkezi veya karışık (mikst) tip uyku apnesi olaylarının sayısını kaydedilir. Ayrıca bu olaylar sırasında kandaki oksijen seviyelerinin düşük olup olmadığı, kalp ritmi değişiklikleri, beyin dalgalarının ve kasların aktiviteleri belirlerlenir.

Teşhis edilmemiş ve uygun şekilde tedavi edilmemiş uyku apnesi, kalp krizi, glokom, diyabet, kanser, bilişsel ve davranışsal bozukluklar gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

Uyku apnesi, bir kişinin fiziksel yapısından veya tıbbi koşullarından kaynaklanabilir. Bunlara obezite, büyük bademcikler, endokrin bozukluklar, nöromüsküler (kas ve iskelet sistemi) bozukluklar, kalp veya böbrek yetmezliği, bazı genetik sendromlar ve erken doğum dahildir.

Uyku apnesinin birçok risk faktörü vardır. Sağlıksız yaşam tarzı alışkanlıkları ve ortamları gibi bazı risk faktörleri yanında; yaş, aile öyküsü, genetik, ırk ve hormonal faktörler de ye alır.  Uyku apnesini taramak için doktorunuz tıbbi geçmişinizi yakınmalarınızı gözden geçirecektir. 

Yaygın uyku apnesi belirtileri uyku sırasında horlama; apne olarak adlandırılan, uykuda solunumun 10 saniyeden daha fazla azalması veya durması ve sürekli gün içi uykululuk durumudur.

Apne terimi ile uykuda hava akımının en az 20 saniye süreyle normal değerinin %20’sine ve daha altına düşmesi tanımlanır. Hipopne ise, hava yolu tıkanıklığı nedeniyle kandaki oksijen düzeyinde % 4 veya daha fazla azalma ile sonuçlanan ve solunumda  en az% 50 azalma olarak tanımlanır.

Teşhis edilmemiş veya tedavi edilmemiş uyku apnesi, huzurlu uykuyu önler ve vücudunuzun birçok bölümünü etkileyebilecek komplikasyonlara neden olabilir. Bunlar arasında:

• Apne olarak bilinen, solunum azaması veya durması

• Sık sık yüksek sesle horlama

• Uyku sırasında ağızdan nefes almak

• Gündüz aşırı uyku hali ve yorgunluk

• Dikkat dağınıklığı, konsantrasyon, motor beceriler, sözlü ve görsel hafızadaki azalma

• Uyanırken ağız kuruluğu veya baş ağrısı

• Cinsel işlev bozukluğu ve libido azalması

• İdrar yapmak için gece sık sık uyanmak

Uyku apnesi, aşağıdaki rahatsızlıklar riskinizi artırabilir:

• Astım

• Atriyal fibrilasyon ve diğer kalp ritim bozuklukları (aritmi)

• Pankreas, böbrek ve cilt kanserleri gibi kanserler

• Kronik böbrek hastalığı

• Yaşlı yetişkinlerde demansın yanı sıra dikkatin azalması, dikkat, konsantrasyon, motor beceriler, sözlü ve görsel hafızadaki azalma gibi bilişsel ve davranışsal bozukluklar. Çocuklarda da uyku apnesi öğrenme güçlüğüne yol açabilir.

• Ateroskleroz, kalp krizi, kalp yetmezliği, kontrol edilmesi zor yüksek tansiyon ve felç gibi kalp ve kan damarlarının hastalıkları

• Glokom, kuru göz veya keratokonus gibi göz hastalıkları

• Glukoz intoleransı ve tip 2 diyabet dahil olmak üzere metabolik bozukluklar

• Gestasyonel (hamilelik) diyabet ve düşük ağırlıklı bir bebek sahibi olmak gibi hamilelik komplikasyonları

Doktorunuz tıbbi geçmişinize, fizik muayenenize ve bir uyku çalışmasının sonuçlarına dayanarak uyku apnesini teşhis eder. Size uyku apnesi teşhisi koymadan önce doktorunuz belirti ve semptomlarınıza neden olabilecek diğer tıbbi nedenleri veya koşulları ekarte edecektir. Uyku apnesinin teşhisine yardımcı olmak için doktorunuz aşağıdakileri dikkate alabilir:

• Yaşadığınız belirti ve bulgular gibi sağladığınız bilgiler

• Ailenizde uyku apnesi öyküsü veya başka bir uyku bozukluğu olup olmadığı

• Uyku apnesi için risk faktörleri olup olmadığı

• Atriyal fibrilasyon, tip 2 diyabet veya kontrol edilmesi zor yüksek tansiyon gibi teşhis edilmemiş veya tedavi edilmemiş uyku apnesinin komplikasyonlarının olup olmadığı

Muayene sırasında doktorunuz, obezite, büyük bademcikler, üst solunum yolunun daralması veya büyük boyun çevresi gibi uyku apnesi riskinizi artırabilecek diğer durumların belirtilerini arayacaktır. Erkekler için 43 cm veya kadınlar için 40 cm’ den büyük bir boyun çevresi büyük olarak kabul edilir. Doktorunuz ayrıca çene ölçünüze ve yapınıza, dilinizin boyutuna ve dilinizin ağzınızdaki konumuna bakabilir. Burun yolu ile yapılan endoskopik inceleme ile tıkanmanın olabileceği burun, geniz, dil kökü, yutak ve gırtlak yapıları deyalı olarak incelenir. Doktorunuz, uyku apnesine bağlı komplikasyonların olup olmadığını görmek için akciğerlerinizi, kalbinizi ve nörolojik sistemlerinizi kontrol edebilir.

Uyku apnesini veya başka bir uyku bozukluğunu teşhis etmek için doktorunuz sizi bir uyku çalışması için bir merkeze yönlendirebilir. Bir uyku merkezindeki incelemelerin amacı:

• Solunum dururken ya da uyku sırasında yavaşladığında ortaya çıkan apne olaylarını tespit etmek•

Solunum kontrol eden kaslarda düşük veya yüksek aktivite seviyelerini tespit etmek

•Uyku sırasında kandaki oksijen seviyelerini izlemek•

Uyku sırasında beyin ve kalp aktivitesini izlemek

Doktorunuz uyku çalışması sırasında bir saat içinde yaşadığınız uyku apnesi olaylarının sayısına bağlı olarak hafif, orta veya şiddetli uyku apnesi tanısı koyabilir.

• Hafif: Bir saatte beş ila 14 apne etkinliği

•Orta: Bir saatte 15 ila 29 apne olayı

• Şiddetli: Bir saatte 30 veya daha fazla apne olayı

Doktorunuz uyku apnesine neden olabilecek diğer tıbbi durumları ekarte etmek için aşağıdaki testleri isteyebilir:

• Bazı hormonların seviyelerini kontrol etmek ve uyku apnesine katkıda bulunabilecek endokrin bozukluklarını ekarte etmek için kan testleri. Tiroid hormonu hipotiroidizmi, Büyüme hormonu testleri akromegaliyi tanımak için istenebilir. Toplam testosteron ve dehidroepiandrosteron sülfat (DHEAS) testleri polikistik over sendromunun (PKOS) teşhis edilmesine yardımcı olabilir.• Pelvik ultrason, yumurtalıkları incelemek ve kistleri tespit etmek için kullanılır. Bu PCOS’yu dışlayabilir.Doktorunuz ayrıca, uykunuzu etkileyebilecek veya uyku apnesinin solunum semptomlarına neden olabilecek opioidler gibi ilaçlar kullanıp kullanmadığınızı bilmek isteyecektir. Doktorunuz, son zamanlarda yüksek irtifalarda seyahat edip etmediğinizi bilmek isteyebilir, çünkü bu düşük oksijenli ortamlar seyahatten birkaç hafta sonra uyku apnesinin semptomlarına neden olabilir.Uyku apnesi teşhisi konulursa doktorunuz uyku sırasında havayolunu açık tutabilmenize yardımcı olacak önerilerde bulunabilir. Bunlar sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerini veya pozitif hava yolu basıncı (PAP) makinesi, ağızlık veya implant gibi solunum cihazlarını içerebilir. Uyku apnesinizin türüne ve ciddiyetine, ihtiyaç ve tercihlerinize bağlı olarak diğer tedaviler mümkün olabilir.

Uyku apnesinin kontrolüne veya tedavisine yardımcı olmak için doktorunuz yaşam boyu sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerini benimsemenizi önerebilir.

• Kalp sağlıklı beslenme seçimleri yapın. Bu ayrıca, özellikle yatmadan önce alkol alımınızı sınırlandırmayı da içerir.

• Düzenli fiziksel aktivite yapın.

• Sağlıklı bir kilo almayı hedefleyin. Araştırmalar, kilo vermenin obezite tanısı alan kişilerde uyku apnesini azaltabileceğini göstermiştir.

• Sağlıklı uyku alışkanlıkları geliştirmek. Doktorunuz, yaşınıza göre önerilen miktarda uyku almayı da içeren genel sağlıklı uyku alışkanlıkları önerebilir.

• Sigarayı bırakın

• Hafif uyku apnesiniz varsa veya apneniz yalnızca sırtüstü yattığınızda meydana gelirse, doktorunuz bir ağızlık önerebilir. Ağızlığınızı almak için doktorunuz, diş veya çene sorunlarının düzeltilmesinde uzmanlaşmış bir dişhekimi veya bir ortodontisti ziyaret etmenizi önerebilir. Bu uzmanlar oral cihazın ağzınıza ve çenenize özel olarak oturmasını sağlar. Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi, uyku apnesinin tedavisi için bir elektriksel implantın kullanımını onaylamıştır. Bu cihaz solunum düzenlerini algılar ve uyku sırasında solunum yollarını açan bazı kaslara uyarı sağlar. Ayrıca ameliyala yerleştirilerek dil sinirini uyaran bir sinir stimülatörü de tedavide önerilebilir. Dil sinirinin uyarılmasının artırılması, üst solunum yolunun açık kalması için dilin konumlandırılmasına yardımcı olabilir.

Uyku apnesi olan çocuklar ve yetişkinler, orofasiyal tedavi olarak bilinen, ağız ve yüz kaslarına yönelik fizik tedaviden defayda görebilirler. Bu terapi, dilin konumlandırılmasını iyileştirir ve dudakları, dili, yumuşak damak, lateral farenks duvarı ve yüzünü kontrol eden kasları güçlendirir.

Doktorunuz bir solunum cihazı veya CPAP cihazı kullanmanızı önerebilir. Bu durumda:

• Solunum cihazınıza veya CPAP makinenize karşı sabırlı olun. Bir CPAP makinesinin yardımıyla nefes almanın ayarlanması zaman alabilir.

•Şekerleme dahil tüm uyku için solunum cihazınızı veya CPAP makinenizi kullanın. Tedavinizden tam olarak faydalanabilmek için, cihazınızı ne zaman ve nerede uyursanız kullanın. Seyahat ediyorsanız, solunum cihazınızı da yanınıza aldığınızdan emin olun. Cihazınız düzgün çalışmıyorsa, derhal doktorunuzu veya uyku uzmanınızı arayın.

• Rahatsızlık yaşıyorsanız veya solunum cihazınızı kullanırken zorluk çekiyorsanız doktorunuzla veya tedarikçinizle konuşun. Maske tahrişi olup olmadığını, maskenizin üzerinde durmuyor veya iyi oturmuyorsa, hava sızdırıyorsa, düşmekte veya uyumakta zorluk çekiyorsanız, kuru ağızla uyanıyorsanız veya burun tıkanıklığı veya akıntısı var ise; dktorunuz farklı maskeler veya burun yastıkları denemek, makinenin basınç zamanlamasını ve ayarlarını ayarlamak veya nemlendirici odasına sahip veya iki seviyeli veya otomatik ayarlama basınç ayarları sağlayan farklı bir solunum cihazı kullanmayı denemek gibi seçenekleri önerebilir.. Maskeyi takmadan önce maskeyi temizlemek ve yüzünüzü yıkamak, maske ile cildiniz arasında daha iyi bir sızdırmazlık sağlamanıza yardımcı olabilir• Solunum cihazınıza veya CPAP makinenize uygun şekilde özen gösterin. Makinenizin tüm parçalarının nasıl kurulduğunu ve uygun şekilde temizlendiğini bilin. T

• Ağızlığınıza uygun özen gösterin. Bir ağızlık reçetelenmişse, diş hekiminizden nasıl uygun bakım alacağını sorun. Doğru uymuyorsa veya belirti ve semptomlarınız iyileşmezse, diş hekiminize cihazı ayarlayabilmesi için diş hekiminize bildirin. Ağzınız ve yüz kaslarınız yeni oturmaya alışana kadar bir cihaz ayarlandıktan sonra bir miktar rahatsızlık hissetmek yaygındır. Tedaviye verdiğiniz cevabı izlemek için doktorunuzu ziyaret etmeli ve tedavi edilmediği takdirde yaşamı tehdit edebilecek herhangi bir komplikasyon olup olmadığını kontrol etmelisiniz. Doktorunuz durumunuzu izlemek için aşağıdakilerden herhangi birini yapabilir:

• Doktorunuz  veri kartını makineden kontrol etmek isteyecektir. Veri kartı, solunum cihazını ne sıklıkta kullandığınızı ve cihazın ve basınç ayarlarının uyurken apne olaylarının azaltılmasına veya yok edilmesine yardımcı olup olmadığını gösterir. Doktorunuz, gün boyunca hala aşırı uykululuk yaşayıp yaşamadığınızı, yaşam kaliteniz hakkında ne hissettiğinizi, hala horlu olup olmadığınızı veya yaşam tarzınızda kilo kaybı veya değişiklik yaşamamış olup olmadığını kontrol edebilir.

• Bir ağızlık reçetesi verildi ise, altı ay sonra ve en az her yıl diş hekiminize danışmalısınız. Bu, ağızlığın doğru çalışıp çalışmadığını, ayarlanması gerekip gerekmediğini ve yeni bir cihazın gerekli olup olmadığını görmek içindir.Bazen tekrar uyku çalışmaları gereklidir. Doktorunuz tedaviye verdiğiniz cevabı izlemek için, özellikle uyku semptomlarınız devam ederse, ağızlık kullanıyorsanız, kilonuz önemli ölçüde değişirse veya işvereniniz bu testleri gerektiriyorsa, bir uyku çalışmasını tekrarlamanızı isteyebilir.

CPAP tedavisinin yan etkileri tıkanıklık, burun akıntısı, ağız kuruluğu, kuru gözler veya burun kanaması olabilir. Eğer mide rahatsızlığı veya şişkinlik yaşarsanız, CPAP makinenizi kullanmayı bırakmalı ve doktorunuza başvurmalısınız.

Burun kemiği eğriliği, burun eti büyümesi, geniz eti büyümesi, uzamış küçük dil, sarkmış yumuşak daak ve büyük bademcikler nedeniyle üst solunum yolunun gözle görülür şekilde tıkanmasından kaynaklanan obstrüktif uyku apne durumlarında  ameliyat gerekir.

Tedavi için yapılan cerrahi girişimler şunlardır:

• Tonsillektomi: Boğazınızın arka yanlarında bulunan bademcikleri çıkarmak için yapılan bir ameliyattır.

• Uvulopalatofaringoplasti (UPPP) ve türevleri: yumuşak damağı germek ve gevşek damak yapılarını sıkılaştırmak için uygulanan çeşitli ameliyatlardır.

• Dil ve dil kökü cerrahileri: büyük dil ve dil kökü kısımlarını çıkartmak ve/veya dil kökünü alt çeneye asmak amacıyla yapılan ameliyatlardır

• Maksiller veya çene ilerlemesi: üst hava yolunu genişletmekiçin üst çeneyi (maksilla) ve alt çeneyi (mandibula) ileri doğru hareket ettiren bir ameliyat.

• Trakeostomi: Boynunuzun önünden soluk borusuna delik açmak için yapılan bir ameliyat. Birir solunum borusu, nefes almanıza yardımcı olmak için delikten ve doğrudan soluk borunuza yerleştirilir.

Farklı ameliyat türleri, riskleri ve faydaları, olası rahatsızlıklar ve ameliyat sonrası ihtiyaç duyacağınız iyileşme süresi hakkında doktorunuz sizi bilgilendirecektir.

Teşhis edilmemiş ve tedavi edilmemiş uyku apnesi, öğrenme yeteneklerini azaltabilir, karar vermeyi yavaşlatabilir ve uykulu sürüşle sonuçlanabilecek dikkat süresini azaltabilir. Uyku apnesi teşhisi konduysa, sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıklarını benimsemeniz ve sürdürmeniz ve önerilen tedavinizi kullanmanız önemlidir. Solunum cihazınızı veya ağızlığınızı nasıl kullanacağınız ve koruyacağınız, tedavinizin işe yarayıp yaramadığını ve tekrarlı bir uyku çalışmasına ihtiyaç duyabileceğiniz durumlarda doktorunuzdan daha fazla bilgi edinin.