Allerjik rinit nedir?

Rinit nedir ?

Rinit burun iltihabı demektir, allerjik rinit ise iltihabın allerji kaynaklı olmasıdır. Allerjik rinit, hapşırma, burun akıntısı ve burun tıkanıklığı ile karakterizedir, Sıklıkla göz, burun ve damak kaşıntısı eşlik eder. Ülkemizde görülme sıklığı çocuklarda %2-37, erişkinlerde %8-30 arasında değişmektedir. Herhangi bir yaşta ortaya çıkabilirse de ilk belirtiler çoğunlukla çocukluk ve genç erişkin çağda ortaya çıkar. Allerjik rinitli kişilerde diğer allerjik hastalıkların (egzema, astım, oral allerji sendromu) görülme sıklığı daha fazladır. Örneğin hastaların üçte birinde astım gelişebilir.

Allerjik rinit (saman nezlesi) nedir?

Allerjik rinit (saman nezlesi), burun içini kaplayan mukozanın allerjik nedenli iltihaplanmasına denir ve özellikle allerjik yatkınlığı olan kişilerde daha sık görülür. Çoğunlukla ömür boyu sürer ancak, ileri yaşlarda şiddeti azalabilir.

En sık görülme nedeni rüzgarın havada uçurduğu polenlerdir ancak herhangi bir alerjen tarafından tetiklenebilir. Kendiliğinden geçme olasılığı çok düşüktür. Ama soruna neden olan alerjenlerden uzak durmak önemli faydalar sağlamaktadır. Hastalığın yaygınlığı oldukça yüksektir ve bilimsel çalışmalara göre, toplumun yaklaşık beşte birinin allerjik rinitli olduğu belirtilmektedir. Allerjik rinit olan kişilerde sosyal ve psikolojik sorunlar daha sık görülmektedir.

Allerjik rinit, allerjenlerin burunda bulunan hava yolu mukozasına yapışarak iltihabi reaksiyonları başlatması ile oluşur. Belirli mevsimlerde (polenlerin uçuştuğu bahar aylarında) meydana gelen türüne mevsimsel rinit denir. Mevsimsel allerjik rinit saman nezlesi olarak ta bilinir. Allerjik rinitin birde tüm yıl boyunca süren tipi vardır ve perenial rinit olarak isimlendirilir. Perenial rinittin nedeni, genellikle yıl boyunca ortamda bulunan hayvan tüyü, çeşitli kimyasallar veya ev tozu gibi alerjen faktörlerdir. Eğer gerekli tedbirler alınır ve uygun tedavi verilirse bu hastalığın atak sayısını oldukça azaltmak mümkündür

Allerjik rinitin nedenleri nelerdir?

Allerjik rinitin en önemli nedeni havada uçuşan polenler ve ağaçlardır. Benzer reaksiyonlar küf, hayvan tüyü, ev tozu ve akarları gibi alerjenlere karşı da gelişebilir. Kuru ve rüzgarlı havalarda polen miktarı fazladır ve allerjik rinit görülme sıklığı da artar. Mevsimsel allerjik rinite özellikle bahar aylarında ortaya çıkan ağaç polenleri neden olur. Tüm yıl devam eden allerjik rinit ise hamam böcekleri ve ev tozu akarlar neden olur. Evde köpek, kedi, kuş gibi hayvanları beslemek allerjik rinitin şiddetini arttırabilir

Allerjik rinitin belirtileri nelerdir?

Allerjik rinitli hastalar hapşırık, burun akıntısı, burun tıkanıklığı ve burun kaşıntısı şikayetleri ile başvururlar. Ayrıca geniz akıntısı, öksürük, halsizlik, koku almada güçlük olabilir. Bazı hastalarda damak ve kulak içinde kaşıntı görülebilir.

Beraberinde allerjik konjunktivit de varsa gözlerde kaşıntı, sulanma ve kızarıklık eşlik edebilir. Sürekli ağız solunumuna bağlı yüksek damak ve diş bozuklukları oluşabilir. Allerjik rinitte şikayetler çift taraflıdır, tek taraflı veya sarı/yeşil renkli burun akıntısı olması allerjik rinit ile uyumlu değildir. Kaşıntı nedeniyle sık sık elleriyle burunlarını yukarıya doğru itme hareketi (allerjik selam) ve buna bağlı burun ucunda yatay çizgi oluşumu ile beraber gözaltlarında görülen ödem, hafif koyu renk değişikliği allerjik rinitin tipik bulgularıdır. Tedavi edilmeyen hastalarda rahat nefes alamama nedeniyle uyku bozuklukları görülebilir. Çocuklarda dikkat eksikliği, konsantrasyon bozukluğu, sınav başarısızlığı ve özgüvende azalma olabilir. Erişkinlerde anksiyete, depresyon, akademik performansta ve iş üretkenliğinde azalma bunların sonucunda da yaşam kalitesinde düşme görülebilir.

 Allerjik rinit ve nezle arasındaki farklar nelerdir?

Allerjik rinit ve nezle belirtileri birbirlerine benzeyebilir. Ayırt etmenin birkaç yolu vardır:

Ateşiniz yoksa ve ince, sıvı bir burun akıntınız varsa allerjik rinite yakalanmışsınız demektir. Ama burun akıntısı daha sarıysa, vücudunuzda ağrılar varsa ve düşük de olsa ateşiniz çıkmışsa bu bir nezle belirtisi. Allerjik rinit alerjen maddeyle temas halinden hemen sonra başlar. Nezleyse virüsü kaptıktan birkaç gün sonra ortaya çıkar. Allerjik rinit, alerjen maddeye maruz kaldığınız sürece devam eder. Nezleyse sadece üç beş gün sürer.

Allerjik rinit kimlerde ve ne zaman görülür?

Allerjik rinit genellikle allerji yatkınlığı olan, atopik olarak adlandırılan kişilerde görülür. Bu kişilerde diğer allerjik hastalıkların (egzema, ürtiker, astım) görülme sıklığı da artar. Ailesinde allerjik hastalık öyküsü olan kişilerde de allerjik rinit görülme sıklığı artar. Hastalık semptomları genellikle 40 yaşından önce görülür, yaş ilerledikçe şikayetler azalır. Hastalığın kendiliğinden tamamen geçmesi çok nadir görülen bir durumdur.

Allerjik rinitin farklı tipleri var mıdır?

Allerjik rinit belirtilerin süre ve şiddetine göre sınıflandırılır. Bulgular haftada dört günden az veya dört haftadan kısa süreli ise “intermitan (aralıklı)”, haftada dört günden çok ve dört haftadan uzun süreli ise “persistan (süregen)” alerjik rinit denir. Şiddetine göre sınıflarken ise uykuda bozulma, günlük aktivite ve egzersizde bozulma, iş/okul hayatında bozulma, sıkıntı verici belirtiler eşlik ediyorsa “orta/ağır”, hiç birisi eşlik etmiyorsa “hafif” allerjik rinit olarak tanımlanır.

Günlük pratikte ise daha sık olarak; bahar mevsiminde görülüyorsa “mevsimsel”, tüm yıl boyunca görülüyorsa perenial (yılboyu) allerjik rinit olarak sınıflandırılır.

Mevsimsel allerjik rinit çoğunlukla havada uçuşan ağaç, çayır ve ot polenlerine bağlı olarak oluşur ve “saman nezlesi” olarak da adlandırılır ancak doğru bir tanımlama değildir. Yaşanılan coğrafi bölgeye göre polen miktarları değişebilir. Kuru ve rüzgarlı havalarda polen miktarları daha yoğundur ve allerjik rinit bulgularında artış görülebilir. Yıl boyu allerjik rinitte ise nedenler daha çok ev tozu akarı, küf mantarı, hamamböceği, hayvan tüyü gibi ev içi allerjenlerdir.

 Allerjik rinitin tanısı nasıl tanı konur?

Allerjik rinit tanısında en önemli nokta hastanın hikayesidir. Hekimler allerjik rinit tanısı için öncelikle hastada görülen belirtileri inceler. Belirtilerin hangi mevsimde, ne ile karşılaşıldığında, nasıl ortaya çıktığı teşhis için önemlidir. Nelerin tetiklediği ve hangi mevsimde ortaya çıktığı tanıyı koymada yardımcı olacaktır.

Muayenede hastanın burun mukozası ve diğer noktalar incelenir. Burun endoskopisinde burun iç yüzeyi soluk ve “konka” denilen yumuşak dokular şiştir. Hastaların muayenesinde koyu ve yapışkan burun akıntısı görülebilir. Burun içinde soluk renk, saydam salgı artışı, ödem, şişlik ve burun eti büyümesi görülebilir. Ağız içinden bakıldığında geniz akıntısı ve farenjit bulguları görülebilir. 

Allerjik rinit tanısı için antikor IgE testi gibi pek çok tanı testi bulunur. Deriye uygulanan allerji testleri en sık kullanılan yöntemler arasındadır. Kan veya deriden yapılan allerji testleri ile rinite neden olan allerjik ajan ortaya çıkarılabilir. Ancak testlerin sonuçları negatif olsa bile, hastada görülen belirtilerle de teşhis konulabilir,

Radyolojik görüntüleme tetkikleri normal şartlarda gerekli değildir, tedavinin başarısız olduğu veya allerjik rinit dışında bir hastalık düşünüldüğünde yapılabilir.

Allerjik rinit; enfeksiyona bağlı rinit, allerjik olmayan rinit, rinosinüzit, polip (burunda et), geniz eti büyüklüğü, yabancı cisim, kistikfibrozis, Kartegener sendromu ve tümör gibi pek çok hastalıkla karışabileceğinden hastalar ayrıntılı değerlendirilmelidir. 

Ne zaman doktora gitmek gerekir?

Belirtileriniz aşırı derecede arttıysa, Sizi tüm yıl boyunca rahatsız ediyorsa, Allerji ilaçları belirtileriniz azaltmaya yardım etmiyorsa, Allerji ilaçlarınız yan etkilere neden oluyorsa, Allerji aşıları hakkında bilgi almak istiyorsanız bir uzmana başvurunuz.

Allerjik rinit nasıl tedavi edilir?

Allerjik rinitin tedavisi şikayetlerin giderilmesine yöneliktir, hastalık bu tedaviyle ortadan kaldırılamaz. Allerjik rinitin tedavisinde bulguları tetikleyen alerjenlerden kaçınma ve ilaç tedavisi esastır. Birçok hastanın şikayetleri bu şekilde kontrol altına alınabilir. En sık kullanılan ilaçlar; allerjenlerin etkisini azaltan antihistaminikler ve kortizon içeren burun spreyleridir. Allerjik rinitin tedavisinde hekim tarafından, antihistaminik denilen ve alerjenle karşılaşıldığında olaya neden olan madde salınımını engelleyen ilaçlar kullanılır. Bunlar genellikle de çok faydalıdırlar. Alerjene maruz kalmadan önce kullanıldığında etkileri daha iyidir. Özellikle kaşıntı, akıntı ve hapşırma gibi belirtilerin giderilmesinde etkilidirler. Ayrıca burun iç yüzeyindeki şişliği azaltan ilaçlar da tedavide kullanılmaktadır. Yaygın olarak kullanılan bir diğer seçenek ise kortizon içeren burun spreyleridir. Spreylerde bulunan kortizon sadece burun bölgesine uygulandığından yan etkisi yok denecek kadar azdır. Burun yıkama gibi tedaviye yardımcı önlemlerin de faydası vardır.

Ancak tüm bu ilaçlar muhakkak hekim tarafından hastalığın şiddeti ve hastanın durumu değerlendirilerek verilmesi gerekir. Hastalığın medikal tedavisi aynı zamanda çevre kontrolü danışmalığını da kapsamalıdır.

İlaç tedavisi yanında etkinliği kanıtlanmış diğer bir tedavi allerjen ile aşı tedavisi (immünoterapi)dir. Allerjen immünoterapi yöntemi bu uygulama için uygun şartları ve allerjileri olan bireylerde, kişiye özel olarak belirlendiğinden mutlaka uzmanlarca yapılmalıdır. Allerjik rinit şikayetlerinin düzelmesini sağlayan allerjen immünoterapi bazı hastalarda astım gelişimini de önleyebilir.

Tedavinin ana esasları alerjen uyaranlarla temasın kesilmesi, ilaç tedavisi, hiposensibilizasyon (aşı tedavisi) olmakla birlikte; allerji nedeniyle oluşan burun eti ve sinüsizit, polip gibi sorunlara yönelik olarak cerrahi tedavilerin (konka cerrahisi, sinus cerrahisi) de uygulanması gerekli olabilir. Burun hava akımını tıkayan ödemli ve polipleşmiş dokuların cerahi yöntemlerle giderilmesi ile; allerjen ve mukoza teması azalmakta, allerjenlerin mukusla birlikte akarak elimine edilmesi kolaylaşmaktadır yaşam kalitesindeki artışın yanı sıra allerjik yakınmalarda da belirgin azalma sağlanabilmektedir. Burunda allerjik et (polip) gelişmesi durumunda cerrahi tedavilerin tekrarlanması gerekebilir.

Allerjik rinitli kişiler neye dikkat etmelidir?

Allerjik rinitli kişilerin tozlu ve polenli ortamlarda bulunmaması, eğer bulunmak zorunda kalacaklarsa maske kullanmaları gerekir. Polenlerin uçuştuğu mevsimlerde kapı ve pencereler kapalı tutulmalıdır. Özellikle kaloriferli evlerde kuru ev havası allerjik rinitin kötüleşmesine neden olabileceğinden, evde hava nemlendiricileri kullanılmalıdır. Oda havasının temizliğine dikkat edilmelidir. Evde hayvan ve bitki beslemekten kaçınılması gerekir. Tüylü ve yünlü battaniyeler yerine pamuklu ve sentetik olanları tercih edilmelidir. Toz barındırabilecek tarzda kilim, halı gibi ev eşyaları kullanılmamalıdır. İlaçlarınızı hekiminizin önerdiği şekilde kullanmaya özen gösterin. Genel sağlık kurallarına uyun. Her gün egzersiz yapın, sigarayı bırakın, dengeli beslenin ve bol vitaminli besinler tüketin.

Allerjik rinit tedavisi hakkında ek bilgiler

İlaç tedavisi, farklı ilaç gruplardan belirtilere göre ayrı uygulanan ilaçların bir kombinasyonunu içermelidir. Allerjik rinitte antihistaminler aksırma ve mukus oluşumunu kontrolünde en etkili ilaçlardır. Daha az yan etkisi olan yeni antihistaminlerden faydalanılmalıdır. Antihistaminler ayrıca nazal sprey olarak da mevcuttur. Kombinasyon ürünlerin (antihistamin + sempatomimetik) nazal tıkanıklık üzerinde oldukça olumlu etkileri vardır. Sürekli olarak 10 günden fazla kullanılmamalıdır.

Nazal kortikosteroidler allerjik rinitin tüm semptomlarına karşı etkilidir ve ayrıca nazal poliplerin büyümesi üzerinde önemli bir etkisi olan yegane ilaçlardır. Daha düşük sistemik biyo-yararlanımları olduğundan özellikle çocuklar için daha yeni ilaçlar reçete edilmelidir.

Kromoglikat rinitin tüm semptomları üzerinde bir miktar etki gösterir ama etkinliği kortikosteroidlerden açıkça daha azdır.

Lökotrien reseptör antagonistleri, allerjik rinitin semptomlarını rahatlatır.

Duyarsızlaşma tedavisi (hiposensitizasyon, alerjen immünoterapi,) esas olarak polen kaynaklı rinit durumunda düşünülür. Duyarsızlaşma tedavisi uzman bir doktor tarafından reçete edilir ama yetişkinlerde tedavi genelde uzman birim ile irtibat halindeki bir genel pratisyen tarafından gerçekleştirilir.

Allerjik rinit ile ilişkili diğer semptomların yönetimi için; konjunktival semptomlar için göz damlası (mast hücre sabitleyicileri, antihistaminikler) kullanılır. Eğer antihistaminik kullanımı ya da nazal kortikosteroidler kuruluğa ya da iritasyona sebep olmuşsa, mukoz membranları nemlendirmek ve iyileştirmek için nazal spreyler ve solüsyonlar (su ya da yağ bazlı) nazal kortikosteroidler ile tedavi başlamadan önce nazal tıkanıklıkta bir rahatlama gerekiyorsa, sempatomimetik ilaç içeren spreyler kısa süreli kullanılabilir (7-10 günden fazla olmamak kaydıyla).

Mevsimsel aleji rinit tedavisinde rinit polen sayımı düşük olduğu sürece antihistaminikler tek başına yeterli olabilir. Polen allerjide, ihtiyaç duyulduğu takdirde topikal tedaviye (nazal kortikosteroidler) ek ilaç olarak antihistaminikler kullanılabilir. Oral uygulanan antihistaminikler yerine doğrudan burun ya da konjunktivaya uygulanan antihistaminikler kullanılabilir.

Eğer tedaviye semptomların başlangıcından önce başlanmışsa nazal kortikosteroidler nazal tıkanıklığa karşı en etkili olanlardır. Düzenli tedavi mevsim süresince devam etmelidir. Hasta maruziyete (polen sayımı) ve semptomlara bağlı olarak dozu kendisi ayarlayabilir.

Kromoglikata da ayrıca polen mevsimi ve semptomlar başlamadan önce başlanır. Mast hücre sabitleyici göz damlaları (kromoglikat, lodoksamid) ayrıca mevcuttur. Tedavi mevsim boyunca devam etmelidir.

Lökotrien reseptör antagonistlerin etkisi antihistaminin etkilerine benzer. Bunlar astım için ilave ilaç olarak kullanılırlar ve bu sebepten dolayı allerjik riniti olan astım hastaları için faydalıdırlar.

Pereniyal rinit (yıl boyu devam eden allerjik rinit tedavisinde nazal kortikosteroidler genelde tercih edilen ilaçlardır ve hem aralıklı hem de devamlı olarak kullanılabilirler (örneğin nazal polipleri olan hastalar). Başlangıç dozu genelde her nostril içine günlük (geceleri) iki spreydir. Genelde dozu düşürmek mümkündür, böylece optimal bir durumda devam dozu her nostril içine iki günde bir spreydir. Ayrıca, birkaç hafta devam eden tedaviden sonra eşit sürelerde ara verilecek şekilde periyodik tedavi de uygulanabilir.

Antihistaminkler aksırma ve aşırı mukus salgılamasını kontrol amacıyla kullanılabilir. Antihistaminler ayrıca hafif nazal tıkanıklık durumlarında sempatomimetik ilaçlarla birlikte kullanılabilir.

Pereniyal rinitte allerji semptomlarının başlamasını engellemek amacıyla kısa süreli olarak kromoglit kullanılabilir, örneğin hayvanlarla beklenen bir temas öncesinde.

Lökotrien reseptör antagonistler de ayrıca astım ile ilişkili pereniyal rinit vakalarında uygundur.

NARES (eozinofili sendromlu allerjik olmayan rinit için ilaç tedavisi allerjik rinitte kullanılanlarla aynıdır).

Vazomotor rinitte, aşırı mukus salgılanışı en iyi ipratropium nazal sprey ile tedavi edilir. Yaşlı hastalar tedavi edilirken antikolinerjik ilaca kontraendikasyonlar hatırlanmalıdır. Antihistaminik ve sempatomimetik ilaçları barındıran kombine ilaçlar da ayrıca faydalı olabilir.